De charme van een onuitstaanbaar wicht

In die gewichtsloze eindejaarsperiode, waarin ik weinig anders aan mijn hoofd had dan menu’s samenstellen en boodschappen in huis halen voor de feestdagen, stuitte ik op een stukje in de New York Times, waarin de schrijfster de stelling poneerde dat Jane Austens Emma behalve een klassieke comedy of manners óók een roman over mantelzorg was. Met weduwnaar Mr. Woodhouse in de rol van alzheimerpatiënt en zijn dochter Emma (handsome, clever and rich) als mantelzorger die hem geen twee uur alleen kon laten. Dit was nog eens een andere interpretatie dan de vrolijke highschoolfilm Clueless en ik besloot de kerstbijlages opzij te leggen en Emma te herlezen.

Van mijn eerste lezing, zowat veertig jaar geleden, herinnerde ik me verwarring over de verschillende love interests van de hoofdpersonen en een gevoel van teleurstelling over het slot. In tegenstelling tot Austens andere romans, waarin ik me kon neervlijen als in een gespreid bedje, bleef Emma me in de keel steken. De belangrijkste oorzaak daarvoor was een leesfout van mezelf. Mr. Knightley, een buurman en dagelijkse huisvriend van Emma en haar vader, wordt geïntroduceerd als een vrijgezel van seven and thirty years (een voor die tijd gebruikelijke manier van cijfers aanduiden), en in mijn slordige, jachtige manier van lezen had die leeftijd zich in mijn hoofd vast gezet als 73 en niet als 37 jaar. Eerder een generatiegenoot van haar seniele vader dan van Emma zelf, almost one and twenty – háár leeftijd had ik wel te pakken.

Gecombineerd met Mr. Knightley’s neiging om zich als lichtelijk pedante oom te gedragen en preekjes tegen Emma af te steken leek de goede man bij voorbaat uitgesloten voor de positie van potentiële geliefde dan wel echtgenoot. Ik kan wel wat hebben op het gebied van leeftijdsverschil, maar een halve eeuw? Dat was wel een heel erg uit nood geboren match. Ook al kreeg ik tegen het eind van het boek door dat er iets niet kon kloppen met die leeftijd, het beeld van een grijsaard bleef zich destijds hardnekkig opdringen.

Emma, een hoofdpersoon van wie Jane Austen dacht dat niemand haar sympathiek zou vinden behalve de schrijfster zelf.

Geheel ten onrechte natuurlijk! Herlezing leerde me hoe hecht dit boek in elkaar zit en dat de ‘wie krijgt wie’-structuur (vele personages moeten door vele misverstanden waden om aan de man c.q. vrouw geholpen te kunnen worden) alleen maar een plotmotor is voor de volwassenwording van de even wijsneuzige als zichzelf een rad voor ogen draaiende Emma, een hoofdpersoon van wie Jane Austen dacht dat niemand haar sympathiek zou vinden, behalve de schrijfster zelf. Emma met haar zelfingenomenheid en gemanipuleer van de mensen in haar omgeving is inderdaad een onuitstaanbaar wicht, maar de toon van de roman is licht en Emma’s naïviteit en blindheid voor zichzelf werkt komisch, waardoor je haar alles vergeeft. Scherpzinnig is ze wél in het waarnemen van andermans fouten. Emma’s meewarigheid bijvoorbeeld wanneer haar verbeterproject Harriet, voor wie zij vergeefs als koppelaarster meende te moeten optreden, blijft hangen in liefdesverdriet, overal haar geliefde meent te zien en alle nieuwtjes over hem probeert te achterhalen. Even dom en vruchteloos als degenen die na een verzuurde liefde eindeloos zichzelf blijven kwellen door de sporen van de ex na te slaan op de sociale media.

Toen ik het boek uit had (een hoogtepunt van mijn vakantietijdbesteding), zag ik tot mijn verbazing veel meer stukken over Emma op internet. Wat blijkt? Deze januari is het tweehonderd jaar geleden dat het boek verscheen. Ha, een actuele aanleiding voor enthousiasme over hoe fris en relevant en waarachtig Emma nog steeds is! Ook het mantelzorgaspect valt te detecteren voor de goede verstaander. De oude Mr. Woodhouse, door critici vaak weggezet als exemplarische hypochonder die zijn omgeving in de tang houdt, zou heel goed zo dement als een deur kunnen zijn. Gelukkig heeft Emma een te opgewekte natuur om eronder te lijden.